هرچند نام راه‌آهن در ایران با رضاخان پهلوی گره خورده است اما اولین خطوط ریلی ایران چند سالی از حکومت قزاق پهلوی سن بیشتر دارد؛ دو شمال غربی تبریز و جلفا اولین شهرهایی بودند که در سال 1295 و در پایان دوره‌ای چهار ساله به لطف راه‌آهن به هم متصل شدند. در فاصله چهار سال نیز در نقطه مقابل کشور دو شهر زاهدان و میرجاوه تحت پوشش راه‌آهن قرار گرفتند.
با رفتن قاجار، روال ساخت راه‌آهن سرعت بیشتری گرفت؛ در فاصله سال‌های 1306 تا 1336 محورهای تهران – بندر ترکمن، تهران – بندر امام، اهواز – خرمشهر، گرمسار – مشهد و تهران – تبریز به طول بیش از 3000 کیلومتر وارد چرخه‌ ریلی کشور شدند.
این روند اما در سال‌های پایانی حکومت پهلوی افتی محسوس داشت و با سرعتی پایین و با تمرکز به مسیر‌های کوچک و محلی ادامه پیدا کرد. در طول این سال‌ها جز تکمیل پروژه طولانی قم – زرند که ساخت آن بالغ بر 33 سال زمان برد دیگر خطوط، مسافتی کوتاه داشتند.
در مجموع در 20 سال پایانی حکومت پهلوی 1265 کیلومتر خط ریلی جدید اضافه شد که البته کار احداث بخش عمده‌ای از آن در دوران قبل کلید خورده بود.
روند پیش‌روی خطوط ریلی از زمان پیروزی انقلاب رشدی فزآینده و سرعتی بالا پیدا کرد. با مستقر شدن جمهوری اسلامی ایران علی‌رغم جنگ و تهدیدات بسیاری که علیه ملت ایران صورت گرفت کار ساخت خطوط ریلی جدید سریعا در دستور کار قرار گرفت و بهره‌برداری از خط آهن 633 کیلومتری بافق به بندر‌عباس نخستین موفقیت این حوزه بود.
در کنار هدف‌گذاری برای پروژه‌های جدید در طول این سال‌ها تقویت و بهبود وضعیت راه‌های موجود نیز از اصلی‌ترین محورهای مدنظر مسئولان کشور بود. بسیاری از خطوط از جمله پر رفت‌وآمد‌ترین مسیر مسافرتی کشور یعنی تهران مشهد دارای خط دوم شدند و استان‌های بسیاری برای نخستین بار صدای سوت قطار را در دیار خود شنیدند.
در مجموع در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران قریب به 5000 کیلومتر خط آهن جدید مورد بهره‌برداری قرار گرفته که با احتساب 4800 کیلومتر خطوط در حال ساخت مرز 10 هزار کیلومتر را لمس می‌کند.
در نهایت در حال حاضر11 خطوط ریلی فعال در کشور وجود دارد که 8413 کیلومتر آن به محورهای اصلی و بقیه مربوط به خطوط فرعی یا راه‌های دوم و سوم است.
علی‌رغم تمام این پیشرفت‌ها اما کار بسیاری در این حوزه باقی مانده است. قانون‌گذار در افق 1404 دستیابی به 26 هزار کیلومتر راه‌آهن را پیش‌بینی کرده و این یعنی برای رسیدن به برنامه هدف هر سال باید 1300 کیلومتر خط آهن در کشور بسازیم. در کنار آن 11 استان ایران نیز همچنان از نعمت شبکه ریلی محرومند و برای اتصال آنها به برنامه و بودجه‌ای پرقدرت احتیاج داریم.
با گذشت قریب به 100 سال از حرکت نخستین قطار در سرزمین ایران هنوز راه زیادی تا تکمیل شاکله راه‌آهن کشور باقی‌ است و کشور حداقل برای 10 سال آینده به 15 هزار کیلومتر یعنی 1.5 برابر آنچه تاکنون داشته نیاز به جاده ریل‌گذاری شده جدید دارد.