معماری و شهرسازی
معرفی کتاب شهرها برای مردم نه برای سوداگری
در سال‌های اخیر شعار حق به شهر به‌منزلۀ فراخوانی برای اقدام اجتماعی و مبارزه بر ضد فرایندهای تبعیض‌آمیز جهانی‌شدن، پایان بخشیدن به کالایی‌سازی و خصوصی‌سازی فضای شهری الهام‌بخش جنبش‌های اجتماعی جهانی، اصلاحات قانونی بنیادین در امریکای لاتین و مبارزات محلی بر ضد فقر شهری بوده است. امروز مفهوم حق به شهر وارد گفتمان‌های دانشگاهی شده و سازمان‌های بین‌المللی نظیر یونسکو و هبیتت ملل متحد مشترکاً پروژه‌ای پژوهشی با عنوان سیاست‌های شهری و حق به شهر را آغاز کرده‌اند که هدفش رسیدن به اهداف توسعۀ هزارۀ ملل متحد و کاهش فقر شهری از طریق قانون‌گذاری و برنامه‌ریزی شهری و کسب مشارکت زنان، جوانان، و مهاجران در مدیریت شهری، و درواقع پروژه‌ای با هدف سیاست‌زدایی از مفهوم حق به شهر است که اساساً مفهومی رادیکال برای تغییر نظام اجتماعی، اقتصادی و سیاسی حاضر می‌باشد، یعنی نظامی که در اصل پدیدآورندۀ نهادهای موجود و سازمان‌های بین‌المللی نظیر ملل متحد است.
اما به رغم استقبال فراگیر از این مفهوم و شعار، محتوای آن بسیار انتزاعی، مبهم و فاقد چارچوبی کاربردی است و در اجرا با چالش های زیادی روبه رو است.
این کتاب الگویی است برای چنین نظریۀ شهری انتقادی و نیز تحلیل انتقادی و عملگرا از شهر امروزی به‌منظور نشان‌دادن «راه‌های آینده» به‌سوی حقوق تعمیم‌پذیر به شهر و جهان‌های شهری عادلانه‌تر. شهرها برای مردم، نه برای سوداگری مشتمل بر ۱۶ فصل است که تقریباً می‌توان آن را بر سه بخش تقسیم کرد. بخش اول به تحلیلی از ریشه‌ها و توسعۀ نظریۀ شهری انتقادی اختصاص دارد. در فصل مقدمه، نیل بِرِنِر به تعریف نظریۀ شهری انتقادی می‌پردازد و شالوده فهم مقالات بعدی را پی می‌ریزد. بِرِنِر به شکلی بسیار قابل فهم و فشرده آثار نویسندگان مکتب فرانکفورت، مارکس، انگلس و هربرت مارکوزه را، که مفاهیمشان دربارۀ شهرها متفاوت از مطالعات شهری متعارف است، بیان می‌کند. در سه فصل بعدی به ترتیب به قلم پیتر مارکوزه، کریستیان اشمیت و مارگیت مایر، حق به شهر به‌عنوان یک مفهوم به‌طور جامع بحث می‌شود. مارکوزه اشاره می‌کند که حق به شهر دربارۀ چه چیزی است، چه کسی آن را دارد و چه گروه‌هایی آن را ندارند و چگونه این مفهوم در طول زمان تغییر کرده است. به‌علاوه، اشمیت نظریه‌های هانری لوفور را بحث و خیلی کوتاه به مفاهیم متعارف جدید شهری اشاره می‌کند، با این حال تفاسیر او از دیدگاه‌های لوفور چندان تازگی ندارند. مایر توسعه مفهوم حق به شهر را در جنبش‌های اجتماعی شهری طی دهه‌های گذشته و تأثیر تحولات سیاسی و اقتصادی را بر این جنبش‌ها توضیح می‌دهد، و بدین شکل بخش اول کتاب پایان می‌یابد. این بخش از کتاب برای تازه‌واردها به موضوع مطالعات شهری انتقادی پایه بسیار کاملی را برای فهمیدن نظریه‌های لوفور، مکتب فرانکفورت و دیگران فراهم می‌کند.
بخش دوم این کتاب به فصل‌هایی دربارۀ نظریه و عمل اختصاص دارد. ابتدا گونواردنا موشکافانه «فضا و انقلاب در نظر و عمل» را از طریق بررسی هشت نظریه از متفکران انتقادی برجسته تحلیل می‌کند، و در فصل بعدی بِرِنِر و دیگران و اشمیت دیدگاه‌هایشان را دربارۀ نقش نظریه شهری انتقادی در برنامه‌ریزی و در نظریۀ بازیگر ـ شبکه بیان می‌کنند. مقالۀ بعدی به مسئلۀ مسکن، نوسازی و راهبردهای سیاسی شهری مرتبط برای جذب سرمایه جهانی به مناطق شهری می‌پردازد. کراکه در مقاله‌اش نقد اصلی از اثر ریچارد فلوریدا دربارۀ طبقۀ خلاق را به‌طور خلاصه شرح می‌دهد و به عنوان نمونه از مورد برلین برای این بحث‌ها استفاده می‌کند، و می‌گوید مفهوم طبقۀ خلاق موقعیت نخبگان را تقویت و بی‌عدالتی اجتماعی نظیر نوسازی برای طبقه مرفه را بازتولید کرده است. سپس اورن ییفتاچل به بحث نظریۀ انتقادی و فضای خاکستری و اوضاع روستاهای به رسمیت شناخته نشده اعراب بدوی در بئرالسبع می‌پردازد. در فصل بعدی، تام اسلِیتر به آن گروه از محققان مطالعات شهری که می‌کوشند از نوسازی برای طبقۀ مرفه سیاست‌زدایی کنند و آن را فرایندی مثبت بنگرند پاسخ می‌دهد. اوترمارک در مقاله‌اش وضع مسکن در آمستردام را بررسی، و متعاقب آن پیتر مارکوزه بحران کنونی مسکن را تحلیل می‌کند. بدین ترتیب مقالات کراکه، ییفتاچل، اسلیتر، اوترمارک و مارکوزه مجموعه فصل‌هایی را دربارۀ مسکن، عدالت (بی‌عدالتی) اجتماعی، نوسازی و تأمین مسکن اجتماعی تشکیل می‌دهند که هریک مکمل دیگری است و مجموعاً یک دیدگاه کل‌نگرانه دربارۀ مسئله مسکن در چارچوب نظریۀ شهری انتقادی ارائه می‌کنند.
بخش سوم کتاب به چگونگی اجرای حق به شهر در عمل می‌پردازد. لِس به نحوه پیدایش جنبش‌های شهری در تاریخ و نحوه شکل‌گیری آنها در سال‌های اخیر و به رویکردهایی که می‌توانند بر بحران‌های اقتصادی، سیاسی، و محیط زیستی امروز غلبه کنند اشاره می‌کند. سرانجام دیوید هاروی می‌کوشد به پرسش «چه باید کرد؟» و «چه کسی آن را انجام خواهد داد؟» پاسخ دهد.
این کتاب یک روزآمدسازی بهنگام برای نظریه‌ای بسیار مهم در مطالعات شهری است. امروز، نظریه شهری انتقادی کاربرد فراوانی برای توضیح و تحلیل بحران‌های مالی جهانی و شکل‌گیری جنبش‌های اجتماعی در سراسر جهان دارد.
کتاب شهرها برای مردم نه برای سوداگری از مجموعه “شهر شناسی” دفتر پژوهشهای فرهنگی، در نزدیک به ۳۸۶ صفحه در ۱۶ فصل که هر فصل شامل عناوین زیر است به مباحث زیر می پردازد:
فصل ۱٫ شهرها برای مردم، نه برای سوداگری
فصل ۲٫ نظریۀ شهری انتقادی چیست؟
فصل ۳٫ حق (حقوق) چه کسی به چه شهری؟
فصل ۴٫ هانری لوفور، حق به شهر، و جریان غالب شهری جدید
فصل ۵٫ «حق به شهر» در جنبش‌های اجتماعی شهری
فصل ۶٫ فضا و انقلاب در نظر و عمل: هشت نظریه
فصل ۷٫ عمل شهرسازی و کمک‌های مطالعات توسعۀ انتقادی
فصل ۸٫ گرد‌هم‌آمدگی‌ها، کنشگر ـ شبکه‌ها، و چالش‌های نظریۀ شهری انتقادی
فصل ۹٫ ایدئولوژی رشد شهری جدید «شهرهای خلاق»
فصل ۱۰٫ نظریۀ انتقادی و «فضای خاکستری»: جنبش استعمارشدگان
فصل ۱۱٫ مارکوزه گمشده: در باب نوسازی (برای طبقه مرفه) و جابه‌جایی
فصل ۱۲٫ آیا وجود شهر عادل واقعیت دارد؟ مبارزه برای حق به شهر در آمستردام
فصل ۱۳٫ رویکرد انتقادی به حل مسئلۀ مسکن
فصل ۱۴٫ شهرهای سوسیالیستی، برای مردم یا برای قدرت؟ گفت‌وگوی برونو فلییِرِل
با پیتر مارکوزه
فصل ۱۵٫ حق به شهر: از نظریه تا اتحاد توده مردم
فصل ۱۶٫ چه باید کرد؟ و چه کسی این کار را انجام خواهد داد؟
نام کتاب: شهرها برای مردم نه برای سوداگری
نویسندگان: نیل برنر، پیتر مارکوزه و مارگیت مایر
مترجم: دکتر محمود عبدالله زاده
ناشر: دفتر پژوهشهای فرهنگی
تعداد صفحه: ۳۸۶ صفحه
قیمت: ۲۷۰۰۰ تومان
تاریخ چاپ: ۱۳۹۶
تیراژ: ۱۰۰۰ نسخه
آرشيو مطالب...