ارزیابی خسارات محتمل ناشی از زلزله چرا و چگونه؟

آفتاب : حمیدرضا روانشادنیا؛ دانش آموخته کارشناسی ارشد مهندسی عمران گرایش زلزله دانشگاه تربیت مدرس تهران - پس از زلزله¬های "جواد آباد اسلامشهر" و "فیروزکوه"، یادداشت¬هایی منتشر شد که هشدارهایی در خصوص آسیب پذیری مناطق محتلف شهر تهران ارائه می¬دادند.

سوال بوجود آمده این است که صرف نزدیکی یک منطقه به گسل، آن منطقه در برابر خطرات زلزله آسیب پذیر می¬باشد؟ ارائه این یادداشت¬ها گاها تاثیرات روانی منفی بر جامعه خواهد داشت، مطمئنا موضوعات دیگری در ارزیابی خسارات و تعیین آسیب پذیر بودن مناطق موثر خواهد بود.

بطور مثال مناطقی که در مجاورت گسل هستند اما نوع کاربری و طراحی ساختمان¬ها طبق استانداردهای روز بوده، همچنین شریان های حیاتی مناسب دارند، آنگاه بایستی عنوان شود که صرف نزدیک بودن به گسل آسیب پذیر هستند؟ از طرف دیگر ممکن است مناطقی از شهر تهران بر روی گسل واقع نشده باشند اما نوع خاک ساختگاه ضعیف، تراکم بالای جمعیتی و راههای دسترسی محدودی داشته باشند، آنگاه می توان گفت در برابر خطرات زلزله آسیب پزیر نیستند؟
نکته مهم این است که پیش بینی خسارات محتمل بر اثر زلزله به همین سادگی و تنها با بررسی نقشه گسل¬های یک شهر انجام نمی¬شود. بررسی و ارزیابی خسارات محتمل بر اثر زلزله برای یک شهر، شامل تحقیقات گسترده¬ای از خسارات اولیه و ثانویه می باشد که در این یادداشت به اختصار به معرفی آن خواهیم پرداخت.

جمع آوری اطلاعات جهت ارزیابی خسارات موضوعی گسترده و فراتر از بررسی نقشه گسل¬ها و تحلیل خطر منطقه می-باشد که بایستی با توجه به عوامل انسان¬ساخت همچون شبكه¬هاي ارتباطي، تراكم جمعیت شهري، نوع و کاربری ساختمان¬ها، ميزان سازگاري زمين با كاربري واقع در آن و ... مورد بررسي قرار گیرد. بومی سازی تحقیقات علمی برای پیش بینی خسارات با استفاده از روش¬های روز دنیا، نیازمند جمع آوری اطلاعات گسترده¬ای می¬باشد که اهم آنها به شرح زیر ارائه می¬شود:

    طبقه بندی نوع، کاربری و اهمیت ساختمانهای موجود
    جمع آوری داده‌هايي در مورد جمعيت ناحيه و پايه‌هاي اقتصادي- اجتماعي
    بررسی ترازهای آب زیرزمینی
    طبقه بندی انواع تاسیسات خطرزا
    طبقه بندی انواع سامانه های فرودگاهی، بزرگراهی، راه آهن، اتوبوس و ارتباطات
    طبقه بندی انواع سامانه های آب و فاضلاب، نفت، گاز و برق
    تحلیل خطر لرزه¬ای حرکات زمین و شکست زمین و تعیین پارامترهای لرزه¬ای
    طبقه بندی انواع خاک ساختگاه
    بررسی توان روانگرائی انباشته¬های رسوبی مختلف و پتانسیل نشست زمین

یکی از روشهای استاندارد برای ارزیابی خطرات محتمل ناشی از بلایای طبیعیHazus  می¬باشد که شامل مدل برای تخمین خسارات بالقوه پس از زلزله، سیل و طوفان می باشد. در صورت جمع آوری اطلاعات مورد نیاز برای این روش می توان در سراسر کشور ارزیابی خسارات محتمل ناشی از زلزله را به دقت انجام داد.

این روش با استفاده از سیستم اطلاعاتی جمع آوری شده و پردازش آنها، در قالب نقشه¬های جغرافیایی (GIS) برآوردی از اثرات فیزیکی، اجتماعی و حتی اقتصادی در اثر حوادث احتمالی بصورت نمودارهای گرافیکی قابل تفسیری بر روی نقشه شهر ارائه می¬دهد. نتایج مهمی که از ارزیابی دقیق و علمی خسارات محتمل بر اثر زلزله می توان اشاره نمود به شرح ذیل می¬باشد:

    تعیین آسیبهای اجتماعی و تلفات ناشی از بلایای طبیعی
    تعیین خسارات در ساختمانهای متداول و ساختمانهای با اهمیت زیاد
    پیش بینی خسارات در تاسیسات شهری و سیستمهای حمل و نقل
    پیش بینی خسارات غیر مستقیم (آتش سوزی و سیل ناشی از زلزله)
    تعیین اثرات طوفان، سيل و زلزله را بر روي جمعيت انساني و ....
    محاسبه سرپناه مورد نیاز برای بازماندگان بلایای طبیعی
    محاسبه میزان آوارها و نخاله¬های ناشی از بلایای طبیعی
    تعیین نارسایی شریانهای حیاتی
    پیش بینی خسارات اقتصادی
    تدوين برنامه‌هاي بهبود و بازسازي پس از وقوع بحرانهاي طبيعي

تعیین سياستهاي کاهش اثرات، آمادگي اضطراري و بهبود برنامه‌ريزي در بازسازي پس از بلایای طبیعی و آمادگی برای پاسخ با پردازش اطلاعات جمع آوری شده توسط روشهای روز دنیا امکان پذیر خواهد بود.

از اینرو امید است با برنامه¬ریزی،¬ ارزیابی درست و منطقی از خطرات محتمل بر اثر زلزله برای تمام کلان شهرهای کشور انجام شود.