معماری و شهرسازی
مهم ترین ضعف ساختمانهای کشور چیست؟
رئیس بخش مهندسی سازه مرکز تحقیقات در گفتگو با «صما» تشریح کرد:
ایمنی سازه یکی از مباحث حائز اهمیت در پروسه ساخت و ساز به شمار می رود و با توجه به اینکه ایران یکی از کشورهای زلزله خیز دنیا محسوب می شود، توجه به داشتن سازه های ایمن از اهمیت بیشتری برخوردار است.
- مشخصات
- نگارش یافته توسط vejeh
نکته قابل اهمیت در این زمینه آن است که علیرغم حساسیت های موجود در این زمینه، متاسفانه تعداد قابل توجهی از ساختمان های ساخته شده از سازه ایمن برخودار نیستند که در این حوزه نیز بر اساس نظر کارشناسان یکی از نقاط ضعف ایمنی، محل اتصالات سازه است.
طی سال های اخیر کارشناسان برای داشتن ساختمان های ایمن نظرات مختلفی ارائه دادند که از آن میان می‌توان به صنعتی سازی اشاره کرد. اما براساس نظر برخی دیگر از متخصصان، سنتی سازی یا صنتعی سازی مهم نیست؛ بلکه نکته مهم، اجرای درست مراحل مختلف ساخت و ساز به‌ویژه اتصالات است.
دکتر سید سهیل مجید زمانی، رییس بخش مهندسی سازه مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفتگوی اختصاصی خود با خبرنگار «صما» چگونگی فعالیت بخش مهندسی سازه را مورد بررسی قرار داده است که شرح آن در ادامه می‌آید.
لطفا در رابطه با نوع فعالیت بخش مهندسی سازه در مرکز تحقیقات توضیح دهید.
مطالعه و بررسی مقاومت اجزاء سازه از جمله اتصالات، تیر و ستون در برابر آثار و نیروهای مختلف، بررسی سیستم های نوین ساختمانی که البته این سیستم ها بیشتر برای تولید صنعتی مناسب هستند، معرفی ضوابط فنی مربوط به محصولات سازه ای ( عناصر و اجزای تشکیل دهنده) و مطالعه و بررسی وضعیت ساختمان های موجود در بحث مقاوم سازی و... از جمله فعالیت های بخش مهندسی سازه به شمار می رود.
تعریف شما از سازه ایمن و با کیفیت چیست و استانداردهای مرکز تحقیقات برای یک سازه قابل اطمینان چگونه مطرح می شود؟
برای ایمنی در واقع باید به عملکرد ساختمان یا سازه یعنی انتظاراتی که از عملکرد ساختمان در شرایط مختلف محیطی وجود دارد، توجه شود. منظور از شرایط محیطی برای ساختمان عمدتا بارهایی است که به ساختمان وارد می شود. بار ثقلی (با توجه به وزن ساختمان و اجزاء و محموله های ساختمان) بار برف، باد، زلزله و... فاکتورهای مورد نظر برای بررسی مقاومت ساختمان هستند که می توانند مقاومت ساختمان را تحت تاثیر قرار دهند و از همه مهم‌تر بار زلزله و اثرات زلزله بر روی ساختمان است که امروزه بسیار مورد توجه قرار گرفته است.
در آیین نامه ها و استانداردها یک حدودی از عملکرد، به عنوان حدود قابل قبول تعریف شده است؛ یعنی یک سری پارامترهایی برای رفتار ساختمان در نظر می گیرند که اگر از آن حدود خارج شود، سازه به سمت محدوده ناامن حرکت می کند.
معمولا در طراحی و اجرای سازه ضریب اطمینان هایی در نظر گرفته می شود، یعنی اگر قرار باشد یک بار یک هزار کیلوگرمی وارد شود، این مقدار را بزرگتر در نظر می گیرند؛ یا اگر مقاومت بتنی که در حال استفاده است، به فرض 200 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع باشد برای بررسی آن، هم مقاومت را در طراحی کاهش می دهیم و هم بارهای وارده را افزایش می دهیم که این کار باعث ایجاد یک حاشیه اطمینان می شود؛ به این معنا که در صورت افزایش بار از حد متعارف یا کاهش مقاومت مصالح باز هم خطر آنی پیش نخواهد آمد. هم‌اکنون در بعضی از موارد بارهایی بیش از حد طراحی به یک ساختمان وارد می شود و هیچ مشکلی هم به وجود نمی آید.
معمولا اگر بخواهیم بسیار کلی عمل کنیم یک ضریب اطمینان 2 را برای اکثر اجزاء سازه در نظر می گیریم، یعنی اینکه این اجزا می توانند تا 2 برابر آن چیزی را که در طراحی در نظر گرفته شده تحمل کنند، بدون اینکه خرابی عمده ای پیش بیاید. اما اگر از محدوده مجاز طراحی خارج شویم هر چقدر هم خطر آنی در میان نباشد، باز هم نشانگر آن است که سازه به سمت خطر حرکت می کند.
بنابراین در بحث ایمنی یک محدوده وجود دارد که اگر داخل محدوده مجاز باشیم این سازه ایمن است و همه چیز در واقع طبق همان مدار طراحی حرکت می کند؛ در حالی که اگر سازه از آن حدود خارج شود، یعنی مقاومت مصالح و کیفیت مصالح پایین باشد یا بارهای بیشتری وارد شود، ساختمان از محدوده مجاز خارج می شود اما هنوز تا مرحله خرابی فاصله دارد. در صورتی که این موارد خیلی تشدید شود یا میزان بار وارده خیلی زیاد یا ضعف سازه بسیار شدید باشد نهایتا در یک نقطه ای سازه به شکست و خطر می افتد که این روند، عموما روندی تدریجی است.
با توجه به موقعیت زلزله‌خیز ایران، بزرگترین ضعف سازه های کشور چیست؟
در واقع اتصالات در ساختمان ها محل اشکال تلقی می شود، به‌خصوص در سازه های فولادی این مورد واضح‌تر است؛ چرا که عناصری مانند تیر و ستون اکثرا در کارخانه تولید شده اند و از کیفیت بالاتری برخوردارند ولی در ناحیه اتصال با جوشکاری کارگاهی روبرو هستیم که معمولا کیفیت پایین تری دارد.
اما در سازه های بتنی، با توجه به اینکه سازه در محل کارگاه ساخته می شود این احتمال وجود دارد که در حین ساخت و مراحل مختلفِ آن، اشکالاتی به وجود بیاید، مانند اینکه به هنگام ساخت یک تیر یا ستون بتنی از ابتدا تا انتها کار ضعیف انجام شود. به همین جهت در سازه های بتنی کل سازه باید با کیفیت خوب ساخته شود، یعنی نحوه حمل بتن، ریختن در داخل قالب ها، تراکم و عمل‌آوری در واقع باید به صورتی باشد که نهایتا یک بتن مناسب به دست آید. علاوه بر این، مسائل فنی دیگری هم وجود دارد همانند توجه به فولادی که داخل سازه های بتنی استفاده می شود. برای رسیدن به بنای باکیفیت نیاز به وجود نظارت کافی و دقت بر روی مراحل تولید است.
ولی باز هم شدت اثر بارهای وارده معمولا در محل تکیه گاه یا محل اتصال تیر و ستون ها است که حتی اگر این سازه ها در آزمایشگاه هم مورد بارگذاری قرار بگیرند، باز هم اکثر خرابی ها در زمان زلزله در محل اتصالات حادث می شوند. بر همین اساس اگر در سازه های فولادی مرحله جوشکاری در سازه ها درست انجام شود و ضریب خطا کاهش پیدا کند مشکل تا حد زیادی برطرف می شود.
دلیل مقاوم نبودن ساختمان ها چیست و دقیقا مسئول این مسئله چه ارگان یا ارگان هایی هستند؟
وجود ساز و کارها و مکانیزم های اصولی و حرفه ای ما را به سمت داشتن ساختمان های ایمن سوق می دهد. بحث قدیمیِ مهندس ناظر به‌خصوص در ساختمان های شخصی ساز، یکی از عواملی است که در افزایش کیفیت ساختمان تاثیر بسزایی خواهد داشت؛ در واقع شرایط کار و پرداخت حق الزحمه ناظر یا حتی آموزش های فرهنگی برای افراد در حدی نیست که ناظر را وادار کند که به طور دائم و روزمره پروژه ساختمانی را کنترل کند بنابراین در بهترین شرایط کنترل ها به صورت هفتگی انجام می شود. قطعا مباحث مالی هم دارای اهمیت ویژه است؛ مثلا این موضوع که آیا مبلغ پرداختی رضایت ناظر را جلب می‌کند تا به صورت روزانه به یک پروژه رسیدگی نماید، باید مورد توجه قرار گیرد.
اما بحث دیگری که وجود دارد آن است که در بسیاری از موارد ممکن است مبالغ افزایش یابد و کماکان افراد به روش قبلی خود کار را ادامه دهند؛ در این صورت نیازمند فرهنگ‌سازی هستیم چون در چنین شرایطی فرد عادت کرده که در مقابل هر مبلغی یک کار را انجام می دهد و مقید به انجام نظارت حرفه ای نیست.
شهرداری ها مرحله بعدی کار محسوب می شوند، بسیاری از ساختمان ها از لحاظ نقشه، تاسیسات یا ایمنی دارای مشکل هستند که از همان ابتدای کار و در زمان صدور پروانه کاملا مشخص است اما شهرداری ها بدون توجه به این مهم روال اداری و معمول خود را انجام می دهند و مجوزهایی را صادر می کنند که جای تعجب دارد.
نحوه کنترل مهندسان در حوزه ساختمان توسط نظام مهندسی ساختمان جنبه دیگر کار است که اهمیت زیادی هم دارد، البته فعالیت هایی از جمله ایجاد تیم های کنترل مضاعف صورت گرفته است اما اکثر این کارها مقطعی بوده و تداوم چندانی نداشته است. این در حالی است که اگر این کارها با سخت گیری و دقت بیشتری انجام شود طبیعتا تعداد ساختمان های ناامن کاهش پیدا می کند.
از سوی دیگر کمی سخت گیری از طرف قوه قضاییه و دادگاه هایی که به این موارد رسیدگی می کنند ضروری است؛ با چند مورد برخورد شدید همه متوجه می شوند که قضیه تا چه اندازه حاد است و اگر بخواهند در این موارد سهل انگاری کنند با چه عواقبی مواجه می شوند. به نظر من اگر در اکثر پروژه ها این چند عامل فعال شوند تغییر زیادی را شاهد خواهیم بود.
صنعتی سازی تا چه اندازه در کیفیت و ایمنی سازه تاثیر دارد؟
کیفیت مهمترین رکن یک ساختمان است که در سال های اخیر کمترین توجه به آن شده است. برای طراحی سیستم در کارگاه ها کمترین کار و به اصطلاح کمترین زحمت و دردسر وجود دارد. سیستم های نوین هم یک فرصت بالقوه هستند که اگر درست استفاده نشوند می توانند منشا خطر باشند. روش های صنعتی در دنیا برای افزایش سرعت اجرا ، بهبود اقتصاد طرح و حرکت به سمت ساختمان های باکیفیت طراحی شده اند اما در ایران صنعتی سازی برای برخی از سازندگان به معنای فرار از الزامات کنترل کیفیت در روش های متعارف است.
ما وقتی همچنان در یک ساختمان با سازه فولادی، نمی توانیم اتصالات جوشی را خوب انجام دهیم چرا از سیستم جدید با این فکر که کمبود کیفیت کار را جبران می‌کند، استفاده کنیم؟ جالب این است که ما نه سنتی سازی و نه صنعتی سازی را درست انجام نمی دهیم و همه اینها را تبدیل به سیستم هایی ناامن می کنیم. ما در ایران متاسفانه برای فرار از ضعفی که در اجرا داریم به سمت صنعتی سازی می رویم و این به هیچ‌وجه حرکت خوبی نیست.
سخن پایانی؟
در بسیاری از مواقع روش های صنعتی به دلیل هزینه حمل اصلا صرفه اقتصادی ندارند و عاملی برای وقفه در کار می شوند و قبلا هم این اتفاق افتاده است؛ یعنی کارخانه هایی که محصولات خوب ارائه می دادند به دلیل همین مشکلات اعلام ورشکستگی کردند. بنابراین ضرورت ندارد که به دنبال روش هایی باشیم که هزینه زیاد و کارخانه ای دارد؛ چرا که در قسمت سازه و بحث ایمنی این مورد ضروری نیست و تنها لازم است به هر روشی که کار می کنیم چه سنتی و چه صنعتی، باکیفیت کار کنیم و ایمنی و استاندارد را مد نظر داشته باشیم.
آرشيو مطالب...