آفتاب: دکتر مهدی روانشادنیا - در سالهای گذشته ظرفیت زیادی در جهت گسترش کمی نیروی انسانی فنی و مهندسی کشور ایجاد شده است، که می تواند عاملی در جهت توسعه کشور به حساب آید. اما برخی واقعیت های جامعه مهندسی فضاهای دیگری را به ذهن متبادر می کند، که سطح کیفی این توسعه کمی را با تردید مواجه می کند. مثلا، چندی پیش آماری در خصوص تعداد بیکاران فارغ التحصیل کشور منتشر شد که بر اساس آن، رشته های فنی و مهندسی سهم بالایی از فارغ التحصیلان دانشگاهی بیکار را دارند. گذشته از زمینه های اقتصادی و اجتماعی چنین وضعیتی، یکی از عوامل قابل بحث در این زمینه مفاد آموزشی دوره های مهندسی در کشور است. اکنون سوال اینست که چرا نظام آموزشی ما به تربیت مهندس نوآور و کارآفرین منجر نشده است؟

مهندس و مهندسی
واژه مهندس برگرفته از کلمه هندسه می باشد که معرب واژه فارسی اندازه است. در تعاریف قدیمی مهندسی روش و حرفه کاربرد علوم فنی می‌باشد که با استفاده از قوانین طبیعت و منابع فیزیکی به ساخت و طراحی مواد، ساختارها، ماشین‌ها، ابزار و سیستم‌ها و یا پردازش‌ها می‌انجامد. اما برخی تعاریف جدیدتر دیدگاهی متفاوت نسبت به واژه مهندسی دارند. برای مثال، هیأت مهندسان آمریکا مهندسی را اینگونه تعریف کرده ‌است: کاربرد خلاقانه اصول علمی جهت طراحی یا توسعه ساختارها، ماشین‌ها، اسباب و یا روشهای تولید. برخی از منابع نیز مهندسی را معادل تولید خلاقانه تکنولوژی دانسته اند.

نظام آموزشی موجود
به صورت متداول در کشور ما دروس دوره های مهندسی در چهار گروه درسهای عمومی، درسهای پایه، درسهای اصلی و تخصصی الزامی و درسهای اختیاری و در قالب 140 واحد درسی ارائه می شود.
به نظر بنده، واقعیت نظام آموزش مهندسی کشور اینست که کمترین میزان تمرکز بر تربیت مهندس خلاق و تولید کننده فناوری است. آنچه در ادامه می آید شاهدی بر این مدعا است.

سیاست های آموزشی آینده
مراجع معتبر ویژگیهای اصلی مهندس قرن 21 را چنین عنوان کرده اند: خلاق، نوآور و کارآفرین، تحلیل گر محیط کسب و کار، دارای دانش مدیریت، پایبند به اصول اخلاقی و حرفه ای، کنجکاو و فرصت شناس، دارای مهارت های ارتباطی بالا، واجد ویژگی احترام و تحمل، دارای تجربه بین المللی و آماده یادگیری مستمر.

در یک بررسی که سال 2009 انجام گرفته است، برای تربیت مهندسان آینده، سیاست های آموزشی زیر به دولت کانادا پیشنهاد شده است:

1. آموزش مهندسی باید در جهتی باشد که ارائه نوآوری مهندسی در سطح ملی و جهانی جز دستاوردهای جامعه مهندسی کانادا باشد.

2. ارائه مهارت های مهندسی خاص که به جهانی پاک تر، سالم تر، پایدار تر و ایمن تر منجر شود.

3. به زمینه هایی که مهندسی نقش بیشتری در نمایندگی افکار عمومی و سیاستگزاری برای ارتقا وضعیت زندگی ایفا کند، توجه شود.

4. برای ارتقا سطح آموزش در جهت افزایش همکاریهای حرفه ای برای تبلور و گسترش نوآوری در سطح عموم برنامه ریزی شود.

5. همکاری و هماهنگی بین رشته ای و بین حرفه ای ایجاد گردد.

6. نقش مهندسان در سیاست گزاریها افزایش یابد.

7. فرایندهای تشخیص صلاحیت های مهندسی بازبینی و اصلاح گردد.

8. گروههای کمتر مورد توجه قرار گرفته (مانند افراد غیر عادی، معلولان و...) برای مشارکت در رشته های مهندسی ترغیب شوند.

9. برای تشویق و ماندگار کردن خانم ها در فعالیت های مهندسی تلاش شود.

همچنین، در نتیجه تحقیقی که سال 2011 منتشر شده است، سرفصل های آینده مهندسی علاوه بر آموزش مبانی فیزیکی و ریاضی طراحی، می بایستی شخص فارغ التحصیل را با تصویر مناسبی از شرایط کشور خود آشنا کرده و توانایی کارهای تیمی چند رشته ای، تفکر سیستمی و فهم صحیح از مفاهیم بازار را ایجاد کند.

به پیشنهاد تحقیق صورت گرفته آقای المراقی سرفصلهای یک دوره مهندسی آینده (در افق 2025) بایستی در قالب چهار گروه درسی (با وزن نسبتا مساوی) طبقه بندی شود:

الف) گروه دروس با زمینه علوم و مهندسی (شامل درس هایی مانند ریاضی، فیزیک، شیمی، آمار، مصالح، طراحی تولید، ارزیابی ریسک، طراحی مبتنی بر پایداری، شبیه سازی و...)

ب) گروه دروس با زمینه علوم انسانی و هنر (شامل درس هایی همچون خلاقیت، فلسفه، علوم اجتماعی، شبکه های انسانی، زیبایی شناسی و...)

ج) گروه دروس با زمینه علوم طبیعی و محیط زیست (شامل واحدهایی مثل زمین و زمین شناسی، اکولوژی، پایداری، ایمنی و بهداشت، ارزش های انسانی محیط زیست و...)

د) گروه دروس با زمینه اقتصاد، کسب و کار و قوانین (شامل درس هایی همچون تجارت بین الملل، مدیریت شرکت ها، اصول بازاریابی، اخلاق حرفه ای، زنجیره تأمین، اقتصاد مهندسی، قانون کار، صیانت از مالکیت فکری و...)

آنچه از بررسی تحقیقات بر می آید اینست که دنیای آینده را نوآوران و تحول آفرینان خواهند ساخت. مهندسی که برای چنین شرایطی آموزش می بیند قرار نیست که فقط ریاضیات بداند و بتواند به خوبی محاسبه و طراحی کند. بلکه مهندس آینده بایستی یک دیدگاه سیستمی نسبت به مسائل داشته باشد و بتواند خلاقانه تکونولوژیها و روش هایی نوآورانه را ابداع کرده، توسعه داده و تجاری نماید. در سالهای پیش رو، بیش از هر زمان دیگری، علم و حرفه مهندسی به هم نزدیک خواهند شد، تمرکز هر نوع طراحی بر سازگاری با محیط و کاهش مصرف انرژی خواهد بود، فرهنگ کار تیمی و فعالیت های چند رشته ای گسترش خواهد یافت و خلاقیت و دانش مدیریت پروژه محور عمده فعالیتهای مهندسی خواهند گردید.

نظام آموزشی و سرفصل های مربوطه باید ظرفیت تربیت چنین مهندسانی را ایجاد نماید. چه خوب است که از امروز به تحول سرفصل های آموزش مهندسی فکر کنیم.